Liztor beltzaren inbasioaren modelizazioa

 

Gaur egun, espezie inbaditzaileak dira gure ekosistemen biodibertsitateari mehatxu nagusietako bat. Bere adibidea Vespa velutina edo liztor beltza da. Espezie horiek eragindako kalteak murrizteko hainbat neurri har daitezke, baina haien inbasioaren ezaugarriak ondo ulertu behar dira lehenik. Horretarako, inbasioa eredu matematiko batzuen bidez modelatu eta azter daiteke.

Liztor beltzaren hedapena Europan

Animalia hau 2005ean ikusi zen lehen aldiz Nérac herrian (Lot-et-Garonne, Frantzia). Badirudi Bordeleko portura Asiatik ezarritako bidalketan iritsi zela, zeramika zeraman edukiontzi batean. Hortik aurrera, klimaren moldagarritasuna eta espezie autoktonoek haiei aurre egiteko ezintasuna lagunduta, azkar hedatzen hasi zen eta 2009an Frantziako 32 departamentutan antzeman zen.

Iberiar penintsulako Kantauri eremuko klimaren eta liztorrak Frantzian ezarritako eremuaren arteko antzekotasun bioklimatikoak kontuan hartuta, Asiako liztorrek Pirinioak zeharkatu baino lehen denbora kontua zen. Horrela, 2010eko abuztuan mota honetako lehen liztorra aurkitu zen Amaiur herrian (Baztan, Nafarroa). Harrezkero, Iberiar penintsulako beste leku batzuetan agertu dira, batez ere iparraldeko kostaldean.

Gaur egun esan dezakegu intsektu hau Iberiar penintsulako hainbat lekutan aurkitzen dela, baina baita Europako beste herrialde askotan ere. Egoera hori bertako biodibertsitatean dituen eraginak eta, bereziki, erleei eragiten dien kalteak okertzen dute. Liztor beltzaren aurkako defentsa mekanismorik ez izateak erleen populazioa murriztea eragiten du, eta horrek erlezaintzan duen eraginaz gain, beste hainbat kalte eragiten ditu.

Inbasioaren eredua

1. irudia. Simulazioak emandako liztor beltzaren habia-dentsitatea (habia/km²-tan) 2012ko ekainean, 2015eko urtarrilean, 2017ko ekainean eta 2020ko urtarrilean, hurrenez hurren. Irudiak: Inaxio Oscoz.

Vespa velutina populazioa oso azkar ari da hedatzen eta badirudi joera bera mantenduko duela. Esan bezala, horrek arazo larria dakar, bai ekologikoki bai ekonomikoki. Hala ere, zenbait neurri har daitezke inbasioari aurre egiteko. Horretarako, ordea, inbasioaren ezaugarriak ondo ezagutu behar dira (abiadura, hedapena, joera ...), inbasioa modelatzeko eredu bat sortzeko.

Biztanleriaren dinamikak, ordea, oinarrizko bi ezaugarri ditu. Lehenengoa espazio hedapena da, populazioaren hedapenaren kalitatea adierazten duena. Inbasioak ardatz bakarra du, kasu honetan aipatutako Bordeleko portua izango litzateke eta hortik hedatu da. Oinarrizko bigarren ezaugarria biztanleriaren berezko hazkundea da, liztor kopuru osoari erreferentzia egiten diona. Kolonia bakarra Europara iritsi zen arren, milaka eta milaka armaginen koloniak daude gaur egun.

Ikasketa estatistikoa datuak ulertzeko tresna eta teknika ugari aipatzen da. Kasu honetan, baliozkotze gurutzatua (CV) metodoa erabili da ahalmen maximorako balio egokia aurkitzeko. Funtsean, CV metodoak parametro honen balioak proposatuko ditu, simulazioek Gipuzkoa osoan une desberdinetan emandako liztor habia kopurua balio horiekin eta eremu horretan hautemandako liztor habia kopurua alderatuz. Simulazioaren emaitzak datu errealetara hurbiltzen dituen gehieneko ahalmenaren balioa izango da egokiena, CV errore gutxien duena. Gure sisteman, liztor beltzaren populazio dentsitatea 12,24 habia / km² egonkortzen da.

Inbasio eredu egokia lortuta, orain posible da horren aurka har daitezkeen neurrien estrategia bat asmatzea. Espezie inbaditzaile bat kontrolatzeko erabiltzen diren neurriak (kasu honetan, habia egitea eta suntsitzea, gehienetan) oso garestiak izan daitezke. Hori dela eta, garrantzitsua da estrategia eraginkorrena zein den kontuan hartzea. Helburua espezieak desagerrarazteko eta ingurumenean kalteak gutxitzeko neurriak hartzea da, baina, aldi berean, esfortzuaren kostuak gutxitzea da. Horretarako, kontrol teoria izeneko marko matematikoa erabiltzen da. Estrategia optimoa aurkitzea oso konplexua izan daiteke, baina, funtsean, kontrol teoriaren arabera, inbasio horien neurrien intentsitatea inbasioaren hedapenaren ertzetara bideratu beharko litzateke. Horregatik, espazioan neurriak modu homogeneoan aplikatu beharrean, ertzetan gogorragoak izan beharko lirateke inbasioa pixkanaka "alderantzikatzeko" eta, horrela, espezieen aurkako kontrol-ahaleginak eraginkorragoak izan daitezen.